Терроризм ва экстремизм дар ҷаҳони муосир ба яке аз таҳдидҳои ҷиддитарин ва мураккабтарини иҷтимоӣ-сиёсӣ табдил ёфта, ба амнияти миллӣ, суботи ҷамъиятӣ, рушди устувори давлатҳо ва амнияти умумии инсоният таъсири манфии амиқ мерасонанд. Ин падидаҳо, ки дар шаклҳо ва зуҳуроти гуногун зоҳир мегарданд, на танҳо ҷони одамонро зери хатар мегузоранд, балки низоми арзишҳои умумибашарӣ, фарҳанги ҳамзистӣ, таҳаммулпазирӣ ва сулҳро низ коста месозанд. Дар шароите ки равандҳои ҷаҳонишавӣ, рушди босуръати технологияҳои иттилоотӣ ва муҳоҷирати аҳолӣ марзҳои анъанавиро суст кардаанд, терроризм ва экстремизм имкониятҳои нав барои густариш пайдо намуда, ба мушкилоти фаромиллӣ табдил ёфтаанд, ки ҳалли онҳо танҳо бо кӯшиши як давлат ё як ниҳод имконнопазир мебошад.
Терроризм аз лиҳози моҳият амали зӯроваронаи муташаккилонаест, ки бо мақсади тарсондан, ноором сохтани ҷомеа ва расидан ба ҳадафҳои муайяни сиёсӣ, идеологӣ ё динӣ анҷом дода мешавад. Хусусияти асосии терроризм дар он ифода меёбад, ки қурбониёни он аксаран шаҳрвандони бегуноҳ буда, ҳадафи аслии амал на шахсони алоҳида, балки фазои равонӣ ва суботи ҷамъиятӣ мебошад. Экстремизм бошад, пеш аз ҳама ҳамчун ҷаҳонбинӣ ва тафаккури ифротӣ зуҳур карда, бар инкори дигар андешаҳо, таҳаммулнопазирӣ, бартаридонии як гурӯҳ ё ақида ва сафедкунии зӯроварӣ асос меёбад. Маҳз экстремизм заминаи фикриву идеологиро фароҳам меорад, ки дар он терроризм ҳамчун воситаи «қобили қабул» муаррифӣ мегардад. Пайванди терроризм ва экстремизм хусусияти мутақобила дошта, аксаран раванди радикализатсия аз қабули ғояҳои ифротӣ оғоз ёфта, тадриҷан ба амалҳои зӯроварона меорад. Дар ин раванд шахс зери таъсири таблиғоти бардурӯғ, тафсирҳои таҳрифшудаи арзишҳои динӣ ё сиёсӣ ва фишорҳои иҷтимоӣ қарор гирифта, ҷаҳонбинии ӯ тағйир меёбад ва омодагии равонӣ ба истифодаи зӯроварӣ ташаккул меёбад. Аз ин лиҳоз, терроризмро наметавон танҳо ҳамчун ҷинояти алоҳида баррасӣ кард, балки онро бояд ҳамчун натиҷаи маҷмӯи омилҳои иҷтимоӣ, иқтисодӣ, фарҳангӣ ва равонӣ таҳлил намуд.
Сабабҳои паҳншавии экстремизм ва терроризм гуногунҷабҳа буда, аксаран бо мушкилоти иҷтимоӣ-иқтисодӣ, аз қабили бекорӣ, камбизоатӣ, нобаробарӣ, маҳдудияти имкониятҳои худтаҳаққуқсозӣ ва сатҳи пасти маърифати ҳуқуқию сиёсӣ алоқаманд мебошанд. Дар чунин шароит, бахусус ҷавонон, ки дар марҳилаи ташаккули шахсият қарор доранд ва ба ҷустуҷӯи ҳувият, адолат ва маънои зиндагӣ майл доранд, метавонанд ҳадафи осони гурӯҳҳои ифротӣ гарданд. Илова бар ин, норасоии тарбияи маънавӣ, заъфи нақши оила ва муҳити носолими иҷтимоӣ метавонанд раванди радикализатсияро суръат бахшанд.
Омили муҳими дигар фазои иттилоотӣ мебошад, ки дар замони муосир нақши ҳалкунанда дорад. Шабакаҳои иҷтимоӣ ва платформаҳои рақамӣ, аз як тараф, имконияти васеи муошират ва дастрасӣ ба иттилоотро фароҳам меоранд, вале аз ҷониби дигар, метавонанд ба минбари паҳншавии таблиғоти экстремистӣ табдил ёбанд. Гурӯҳҳои ифротӣ бо истифода аз усулҳои муосири иттилоотӣ, паёмҳои эҳсосотӣ, наворҳо ва матнҳои таъсирбахш ҷавононро ҷалб намуда, воқеиятро таҳриф мекунанд ва зӯровариро ҳамчун роҳи «наҷот» ё «адолат» нишон медиҳанд. Дар чунин шароит, баланд бардоштани саводи иттилоотӣ ва тафаккури интиқодӣ аҳамияти махсус пайдо мекунад.
Паёмадҳои терроризм ва экстремизм барои ҷомеа бисёрҷониба ва хатарнок мебошанд. Онҳо ба ҷони инсонҳо, иқтисодиёт, инфрасохтор, равандҳои таълимӣ ва фарҳангӣ зарари ҷиддӣ мерасонанд, фазои беэътимодӣ ва тарсро ба вуҷуд меоранд ва ваҳдати миллиро заиф мегардонанд. Дар баробари талафоти ҷонӣ ва моддӣ, ин падидаҳо ба равандҳои рушди устувор монеа эҷод карда, сатҳи эътимоди шаҳрвандон ба ниҳодҳои давлатӣ ва иҷтимоиро коҳиш медиҳанд. Ғайр аз ин, терроризм метавонад боиси шиддат гирифтани ихтилофҳои дохилӣ ва байналмилалӣ гардад, ки дар ниҳоят амнияти минтақавӣ ва ҷаҳониро зери хатар мегузорад.
Дар чунин вазъ, нақши давлат ва ҷомеа дар пешгирӣ ва муқовимат ба терроризм ва экстремизм аҳамияти калидӣ дорад. Чораҳои қонунгузорӣ ва қудратӣ, гарчанде зарур бошанд ҳам, танҳо як ҷузъи мубориза ба ҳисоб мераванд. Бидуни таҳкими пояҳои маърифатӣ, фарҳангӣ ва ахлоқӣ мубориза самаранок нахоҳад буд. Маориф дар ин раванд мақоми махсус дошта, бояд на танҳо дониш, балки ҷаҳонбинии солим, эҳтиром ба арзишҳои инсондӯстона, таҳаммулпазирӣ ва масъулияти шаҳрвандиро ташаккул диҳад. Муассисаҳои таълимӣ метавонанд бо тарбияи тафаккури интиқодӣ, фаҳмонидани моҳияти воқеии дин ва ҳуқуқ, инчунин бо рушди малакаҳои иҷтимоӣ дар пешгирии радикализатсия саҳми муҳим гузоранд.
Оила ҳамчун нахустин муҳити иҷтимоии шахс низ нақши муҳим мебозад. Муносибати солим, муоширати кушода ва тарбияи ахлоқӣ метавонанд ҷавононро аз таъсири ғояҳои ифротӣ ҳифз намоянд. Ҷомеаи шаҳрвандӣ, ташкилотҳои ҷамъиятӣ ва воситаҳои ахбори омма низ бояд дар ин раванд фаъол бошанд, бо тарғиби сулҳ, ваҳдат, эҳтиром ба гуногунандешӣ ва ифшои моҳияти харобиовари экстремизм.
Терроризм ва экстремизм на танҳо мушкилоти амниятӣ, балки мушкилоти амиқи иҷтимоӣ ва маънавӣ мебошанд. Мубориза бо онҳо муносибати комплексӣ, пайваста ва дарозмуддатро талаб мекунад, ки дар он тадбирҳои ҳуқуқӣ, сиёсӣ, иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва маърифатӣ ба ҳам пайваст бошанд. Танҳо бо роҳи таҳкими адолати иҷтимоӣ, баланд бардоштани сатҳи маърифат, рушди фарҳанги таҳаммулпазирӣ ва ҳамкории зичи давлат ва ҷомеа метавон муҳити солимеро фароҳам овард, ки дар он ғояҳои ифротӣ ҷой пайдо накунанд. Дар ҳамин замина, ҳар як шаҳрванди огоҳ ва масъул метавонад саҳми худро дар ҳифзи сулҳ, субот ва амнияти ҷомеа гузошта, ба ояндаи орому устувори наслҳои минбаъда мусоидат намояд.
Саидҷафаров Фазлиддин Абдурозиқович, муовини директор оид ба корҳои хоҷагидории Коллеҷи техникии ДТТ ба номи академик М.Осимӣ
